آسیب‏شناسی رفتار کارگزاران با مردم از دیدگاه نهج البلاغه

اولین گام برای اجرای صحیح و همه‏جانبه احکام و قوانین اسلام، برپایی حکومت اسلامی ‏است. اما این تنها شرط آن نیست؛ چرا که اگر حکومت در مسیر صحیح هدایت نشود و یا گرفتار آفات و انحرافات شود، قطعاً در نیل به اهداف خود موفق نخواهد بود. از جمله آفاتی که می‏تواند گریبانگیر نظام اسلامی‏شود، آسیب هایی است که در رفتار کارگزاران با مردم پدید می‏آید. اگر کارگزاران که نمایندگان حکومت و رهبری هستند در رفتار خود با مردم دچار انحراف شوند، زمینه‏ساز وقوع خطرات جبران‏ناپذیری برای نظام اسلامی‏خواهند شد. بدبینی مردم به نظام، تغییر نگرش آن‏ها به دین و حتی ناکارآمددانستن دستورات دینی در عرصه حکومت، دست‏برداشتن مردم از حمایت دولت و سرانجام قرارگرفتن نظام در سراشیبی سقوط و انحطاط از مهمترین این خطرات هستند. مولای متقیان(علیه‏السلام) در نهج‏البلاغه به ابعاد مختلف تعامل ناصحیح کارگزاران با مردم پرداخته اند. ایشان برای پیشگیری از ظهور این آسیب‏ها، در انتخاب کارگزاران خود معیارهایی چون تقوا، انتقادپذیری، سابقه و خانواده نیک را مورد توجه قرارداده و کارگزاران خود را نیز به رعایت آن‏ها سفارش می کردند. از منظر نهج‏البلاغه خشونت‏ورزی با مردم، فاصله‏گرفتن از آن‏ها، تناقض در گفتار و کردار، افزون‏خواهی و رفاه‏زدگی، عدم شایسته‏سالاری در انتخاب دستیاران و عوامل و محدودکردن فضای نقد در جامعه از مهم‏ترین و شایع‏ترین آسیب هایی هستند که ممکن است کارگزاران در طول دوران مسئولیت خویش به آن‏ها دچار شوند. توجه به این مطلب ضروری است که امام علی(علیه‏السلام) بیشتر تمرکز خویش را در پیشگیری از وقوع این آسیب ها به کار می گرفتند. ایشان همواره مردم و کارگزاران را به حقوق و وظایف خویش آشنا می ساخت، از کارگزاران می خواست انتقادپذیر باشند همانگونه که خود فضای نقد را در جامعه گسترش می داد. کارگزاران را به ارتباطی شفاف و رودررو با مردم سفارش می کرد و البته خود ایشان بر رفتار آن‏ها با مردم نظارت خاصی داشتند و هر گاه لازم می دانستند از تشویق و تنبیه استفاده می کردند تا آسیب هایی که ممکن است گریبانگیر مسئولان شود به حداقل ممکن برسند. قاطعیت در برخورد با مسئولان متخلف توسط حضرت، روشن می سازد که رهبری نظام نباید در این مقوله با تسامح و تساهل برخورد نماید؛ چرا که مسئولان متخلف، خیانت‏کنندگان به حکومت و مردم هستند و مردم سازشکاری و اغماض را با خائنین بر نمی تابند و اگر با آن‏ها با جدیت برخورد نشود، از حکومت و عدالت‏گستری آن مأیوس خواهند شد. از این رو، امام علی (علیه‏السلام) با متخلفین به شدت برخورد می کرد. گاه این شدت به حدی بود که ایشان علاوه بر تذکر،تهدید و برکناری متخلفین، آن‏ها را به سختی مجازات می کرد.